Μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο στην Πύλη Τρικάλων, κάτω από τις κορφές του Κόζιακα και του Ιτάμου βρίσκεται ο υστεροβυζαντινός ναός της Πόρτα-Παναγιάς.
Η Πόρτα-Παναγιά στην Πύλη Τρικάλων
Μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο στην Πύλη Τρικάλων, κάτω από τις κορφές του Κόζιακα και του Ιτάμου, στο φυσικό πέρασμα από τη Θεσσαλία στην Ήπειρο και δίπλα στον Πορταϊκό ποταμό, βρίσκεται ο ναός της Πόρτα-Παναγιάς, που κατά τη βυζαντινή περίοδο αποτελούσε το καθολικό της μονής των Μεγάλων Πυλών. Σήμερα, από το μοναστηριακό συγκρότημα σώζεται μόνο το καθολικό αποπνέοντας μια έντονη ενθύμηση του βυζαντινού παρελθόντος.
Η ίδρυση του καθολικού
Ο ναός, αφιερωμένος στη Θεοτόκο, χτίστηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, γιο του Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β’ Δούκα, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως χώρος ταφής του.
Ο ίδιος, ενδεδυμένος το μοναχικό ένδυμα, απεικονίζεται στην επιτύμβια παράσταση του τυμπάνου του αρκοσολίου, στο νότιο τοίχο του εσωνάρθηκα να οδηγείται από άγγελο προς την ένθρονη βρεφοκρατούσα Παναγία.
Η Πόρτα Παναγιά ανήκει στον σταυρεπίστεγο αρχιτεκτονικό τύπο, ο οποίος εμφανίζεται τον 13ο αιώνα στην Ήπειρο και από εκεί διαδίδεται και στη Θεσσαλία, μαρτυρώντας τις στενές σχέσεις των δύο περιοχών αυτή την εποχή. Στα τέλη του 14ου αιώνα προσαρτήθηκε στο ναό ένας τρουλλαίος εγγεγραμμένος σταυροειδής εξωνάρθηκας.
Η διακόσμηση του ναού
Στο εξωτερικό του ναού μπορεί κανείς να διακρίνει την άριστη κατασκευή με τους μεγάλους λίθους στο κάτω μέρος και το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοδομίας στο πάνω, τον πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο, όπως τις οδοντωτές ταινίες, τον μαίανδρο στην κόγχη του ιερού και τους σταυρούς, την έντονη κλιμάκωση των στεγών, στοιχεία τα οποία μαρτυρούν την επιμελημένη κατασκευή και έμμεσα και την καταγωγή του ιδρυτή.
Στο εσωτερικό του ναού η επιτύμβια παράσταση του εσωνάρθηκα ανήκει στην πρώτη φάση τοιχογράφησης του ναού (1283-1289), όπως σε αυτή την αρχική φάση ανήκει και μέρος του μαρμάρινου τέμπλου. Την ίδια εποχή χρονολογούνται και οι δύο ολόσωμες ψηφιδωτές απεικονίσεις του Χριστού και της Παναγίας στους πεσσούς του Ιερού. Αξιοσημείωτη είναι η αντίστροφη τοποθέτηση τους (αριστερά ο Χριστός και δεξιά η Παναγία) καθώς και η πρωτότυπη απεικόνιση του εικονογραφικού τύπου της Οδηγήτριας Παναγίας ως δεξιοκρατούσα.
Όταν βρεθείτε στην περιοχή προγραμματίστε οπωσδήποτε μια επίσκεψή εδώ. Φτάνοντας στο πανέμορφο τοπίο και μπαίνοντας από την μικρή πόρτα μέσα στον περίβολο του ναού, θα αφουγκραστείτε το βυζαντινό παρελθόν, την ιστορία του γραφικού ναού, την ηρεμία και τη γαλήνη του τοπίου. Ένα υπέροχο μέρος που θα σας χαρίσει αξέχαστες εικόνες.
Τι θα κάνετε:
-Μια βόλτα στους καταρράκτες της Παλαιοκαρυάς και λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά θα κάνετε στάση στο πέτρινο γεφύρι του Αγίου Βησσαρίωνα του 1514.
-Μια επίσκεψη στη Μονή του αγίου Βησσαρίωνα, γνωστή και ως μονή των Μεγάλων Πυλών ή μονή Δουσίκου.
-Θα επισκεφτείτε το μοναστήρι Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γκούρας, λίγα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Πύλης.
-Μια βόλτα στην Ελάτη και το Περτούλι διανύοντας μια πανέμορφη διαδρομή 30 περίπου χιλιόμετρων.
-Αν έχετε όρεξη για πεζοπορία κατευθυνθείτε 30 χιλιόμετρα βόρεια της Πύλης, για να πεζοπορήσετε σε ένα από τα ομορφότερα μονοπάτια της Ελλάδας, το μονοπάτι του Ασκληπιού στο χωριό Γοργογύρι.
Η Πύλη απέχει από τα Τρίκαλα περίπου 20 χιλιόμετρα.