Μοναστήρια της ευρύτερης περιοχής της Λάρισας, φωλιασμένα σε πανέμορφα τοπία, με αιώνες ιστορίας πίσω τους.
5 μοναστήρια στη Λάρισα με πλούσια ιστορία
Τόποι εσωτερικής γαλήνης, ψυχικής ηρεμίας και θρησκευτικής κατάνυξης, επιφορτισμένα με τη διαφύλαξη της ορθόδοξης πίστης, φωλιασμένα σε μέρη κατάφυτα, τα μοναστήρια της Θεσσαλίας κουβαλούν στα θεμέλια τους τη μακραίωνη ιστορία τους, φυλάνε μνήμες μακραίωνες και μας καλούν να τα επισκεφτούμε και να θαυμάσουμε τους πολύτιμους θησαυρούς τους. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς θρησκευόμενος για να περιηγηθεί στις περικαλλείς μονές. Η τοποθεσία τους, η ιστορία τους και τα έργα τέχνης, που τα κοσμούν, αρκούν για να τα γνωρίσουμε από κοντά και να περιηγηθούμε νοερά στην ιστορία του τόπου και τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες αυτά ιδρύθηκαν ή ανακαινίστηκαν.
Σε αυτή τη διαδρομή, επιλέξαμε 5 μοναστήρια της ευρύτερης περιοχής της Λάρισας, που αξίζει να επισκεφτείτε.
Μονή Αγίου Παντελεήμονα στην Αγιά
Σε ένα κατάφυτο περιβάλλον, με άπλετη θέα προς τον κάμπο, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Αγιά και 35 χιλιόμετρα από τη Λάρισα, βρίσκεται η Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, κρυμμένη σχεδόν, πίσω από τον ψηλό φρουριακό της περίβολο.
Τα αρχαιολογικά δεδομένα πληροφορούν για την ίδρυση της μονής στα τέλη του 13ου αιώνα ενώ ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε στα 1579, εποχή που συνδέεται με ένα ευρύτερο κλίμα άνθισης στην περιοχή, συνδεδεμένη με την προνομιακή φορολογική μεταχείριση από την οθωμανική διοίκηση, ήδη από το 1540.
Κατά την ανακαίνιση αυτή, χτίζεται το καθολικό στον αθωνικό αρχιτεκτονικό τύπο με τους χορούς, τους τρουλλίσκους πάνω από τα παραβήματα και την ευρύχωρη λιτή. Το καθολικό αφιερώνεται στα Εισόδια της Θεοτόκου και την ίδια εποχή αναγείρεται ο πύργος του ηγούμενου και η τράπεζα της μονής.
Μπείτε στο εσωτερικό του καθολικού και θαυμάστε τον τοιχογραφικό του διάκοσμο. Τμήματα της αρχικής εικονογράφησης του 1579 σώζονται στον τρούλλο, στο Ιερό και πάνω από τις δύο εισόδους ενώ ο υπόλοιπος διάκοσμος αποπερατώθηκε, σύμφωνα με επιγραφή, το 1724. Πρόκειται για έργο ζωγράφου, γνωστού από την διακόσμηση ενός ακόμη ναού στην Αγιά και δύο ναών στην Πελοπόννησο.
Επιγραφή αναφέρει επιφανείς προσωπικότητες της περιοχής και πληροφορεί πως τα έξοδα της τοιχογράφησης ανέλαβαν οι πιστοί κάτοικοι της Αγιάς. Στην ίδια επιγραφή η μονή αναφέρεται ως Μονή Θεοτόκου Κλαδιωτίσσης, ονομασία που διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.
Ένα από αυτά που θα τραβήξουν την προσοχή σας είναι το ξύλινο ζωγραφιστό τέμπλο, χρονολογημένο, σύμφωνα με γραπτή επιγραφή, στις 14 Νοεμβρίου 1579. Στην αρχική αυτή φάση του, ανήκουν οι εικόνες του Χριστού και της Παναγίας ενώ κατά τον 18ο αιώνα προστέθηκαν εικόνες του ζωγράφου Γεωργίου από τα Άγραφα.
Το τέμπλο είναι οικογενειακή χορηγία του Ιωάννη του Κωστή, της συζύγου του και των παιδιών τους. Πρόκειται προφανώς για κάποιο σημαντικό πρόσωπο της τοπικής κοινωνίας, ο οποίος χρηματοδότησε και την κατασκευή και διακόσμηση και του τέμπλου της μονής Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Πολυδένδρι Αγιάς.
Στη μονή θα βρείτε πολλά παραδοσιακά προϊόντα, όπως μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού, βότανα, μέλι, τραχανά, λικέρ αλλά και μοναστηριακά εργόχειρα, όπως χειροποίητες εικόνες, μοσχοθυμίαμα και πολλά ακόμη.
Σήμερα η μονή του αγίου Παντελεήμονα αποτελεί ανδρικό μοναστήρι και πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου, ημέρα του Αγίου Παντελεήμονα και στις 21 Νοεμβρίου, ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Εκτός από την ιστοσελίδα της μονής, πληροφορίες για την ιστορία της μονής θα βρείτε εδώ.
Αγιά Λάρισας, τηλ. 2494 023189, ιστοσελίδα: https://moniagioupanteleimonosagias.gr/.
Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανατολή
Σε ένα μαγευτικό τοπίο με μοναδική θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο, στις νότιες παρυφές του Κισσάβου, βρίσκεται η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, οι δραστήριες μοναχές της οποίας θα σας υποδεχτούν εγκάρδια. Το μοναστήρι, σκαρφαλωμένο σε υψόμετρο 1080 μέτρων, βρίσκεται σε απόσταση 4 χιλιομέτρων από το χωριό Ανατολή και 40 χιλιόμετρα από τη Λάρισα.
Η ίδρυση της μονής ανάγεται στο 1550 από τον οσιομάρτυρα Άγιο Δαμιανό τον εν Κισσάβω, ο οποίος ασκήτευσε σε χαράδρα, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη μονή και οργάνωσε εδώ κοινοβιακή μοναστική αδελφότητα.
Στο εσωτερικό της μονής σώζονται τοιχογραφίες, που σύμφωνα με επιγραφή χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 17ου ενώ ιδιαίτερα όμορφο είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1740. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η μονή ερημώνεται και σταδιακά εγκαταλείπεται για να αποκατασταθεί το 2000, από τη διεθνή γυναικεία αδελφότητα του Ιερού Ησυχαστηρίου του Αποστόλου Παύλου στο Λαύριο.
Αυτό που όμως που καθιστά τη μονή ιδιαίτερη, είναι ο πολυεθνικός χαρακτήρας της, πρεσβεύοντας με τον καλύτερο τρόπο τις διδαχές της χριστιανικής πίστης. Οι 23 μοναχές, προερχόμενες από 13 χώρες του κόσμου κάνουν πράξη την έννοια της αγάπης και της αποδοχής.
Παράλληλα, με ιδιαίτερη φροντίδα παράγουν αγνά προϊόντα, που προέρχονται από την κτηνοτροφική μονάδα της μονής και τις καλλιέργειές της και διατίθενται στο εκθετήριο. Μπορείτε να προμηθευτείτε γαλακτοκομικά προϊόντα, αφεψήματα, ηδύποτα, γλυκά του κουταλιού, μέλι, βότανα, μαρμελάδες, ζυμαρικά αλλά και εκκλησιαστικά εργόχειρα και αντικείμενα ευλάβειας.
Η μονή είναι επισκέψιμη κάθε Σάββατο και Κυριακή από τις 10.00 μέχρι τις 17.00.
Ανατολή Αγιάς, τηλ. 24940 81289, ιστοσελίδα http://www.saintjohns-monastery.gr/.
Μονή της Παναγίας και Αγίου Δημητρίου στο Στόμιο
Η μονή της Παναγίας και Αγίου Δημητρίου, γνωστή και ως Κομνήνειο ή και Οικονομείο, ένα μοναστήρι με μακραίωνη και πλούσια ιστορία, βρίσκεται θεμελιωμένο στη δασώδη πλαγιά του Κισσάβου, στο Στόμιο, σε απόσταση 50 περίπου χιλιομέτρων από τη Λάρισα. Ορατό από τον παραλιακό δρόμο, αγναντεύει την πανέμορφη θέα προς τα νερά του Αιγαίου.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως το παλαιό καθολικό, χρονολογημένο στην εποχή των Κομνηνών, το οποίο αναστηλώθηκε τον 14ο αιώνα. Η μονή γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά τον 16ο αιώνα, εποχή στην οποία ανήκει και το σημερινό καθολικό, που ως προς την αρχιτεκτονική του ακολουθεί τον αθωνίτικο τύπο. Δύο επιγραφές, με χρονολογία 1492 και 1543, πληροφορούν για οικοδομικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο μοναστήρι σχετικές με την κατασκευή του περιβόλου και την ανακαίνιση.
Στο εξωτερικό του ναού θα δείτε εντοιχισμένα γλυπτά της βυζαντινής περιόδου ενώ μπαίνοντας στον τρίκογχο ναό θα θαυμάσετε τις τοιχογραφίες στα τυπικαριά και στα πλευρικά παρεκκλήσια, χρονολογημένες στα 1758, αξιόλογα δείγματα του εργαστηρίου του ιερέα Θεόδωρου από την Αγιά.
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, η μονή της Παναγίας έπαιξε ενεργό ρόλο, προσφέροντας βοήθεια στους κλεφταρματωλούς. Οι επιδρομές των Τούρκων προκάλεσαν καταστροφές σε εκκλησιαστικά κειμήλια και σε πολύτιμα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης. Η λεηλασία του μοναστηριού συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της κατοχής, οπότε η μονή σταδιακά ερειπώθηκε.
Με τις αναστηλωτικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν το 2000-2006 και την εκ νέου επάνδρωση του, το μοναστήρι μας υποδέχεται σήμερα για να μας διηγηθεί την πλούσια και μακραίωνη ιστορία του.
Η μονή εορτάζει στην Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου και στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου.
Στόμιο Λάρισας, τηλ. 2495 091220.
Μονή Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα
Δεσπόζουσα στο λόφο, στη βορειοδυτική πλευρά της Ελασσόνας, αφιερωμένη αρχικά στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα και κατόπιν στην Κοίμηση της Θεοτόκου, η υστεροβυζαντινή μονή της Ολυμπιώτισσας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Θεσσαλίας.
Λαϊκοί θρύλοι θέλουν την εικόνα της Παναγίας, από την οποία πήρε το όνομά της η μονή, να φτάνει εδώ με θαυμαστό τρόπο από τη μονή της Καρυάς, χτισμένη στους πρόποδες του Ολύμπου.
Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, αφού διαλύθηκε η μονή της Καρυάς, η εικόνα της Παναγίας ξεκίνησε να έρθει στην Ελασσόνα μόνη της. Ένας βοσκός που έβοσκε τα πρόβατα του είδε να βγαίνει ένα φως ανάμεσα από τη βλάστηση και φοβισμένος έριξε με δύναμη μια πέτρα προς το μέρος της φωτεινής λάμψης. Αμέσως το χέρι του παρέλυσε και τρομαγμένος έτρεξε στο χωριό για να αναφέρει το συμβάν. Την επόμενη μέρα ο βοσκός μαζί με τους χωριανούς πήγαν στο σημείο, όπου συνέβη το περιστατικό και βρήκαν την εικόνα της Παναγίας με την πέτρα καρφωμένη πάνω της. Ο βοσκός μετανόησε, γιατρεύτηκε και όλοι μαζί μετέφεραν την θαυματουργή εικόνα στη μονή Μεταμορφώσεως, η οποία μετονομάστηκε σε μονή Ολυμπιώτισσας.
Το μονόχωρο τρουλλαίο καθολικό της μονής, με το χαμηλό περίστωο, πιθανώς ιδρύθηκε και τοιχογραφήθηκε με χορηγία των σεβαστοκρατόρων Κωνσταντίνου και Θεόδωρου Δούκα της Θεσσαλίας (1289-1303), παράσταση των οποίων ίσως υπήρχε στη βόρεια πλευρά του περίστωου.
Η αρχιτεκτονική του καθολικού μαρτυρά τη στενή σχέση της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής της Θεσσαλίας με εκείνη της Μακεδονίας και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης. Παρατηρήστε αυτά τα στοιχεία, όπως τους κυματισμούς που δημιουργούνται στις στέγες, την κομψή κατασκευή του τρούλλου, τις ψηλές αναλογίες του ναού, το χαμηλό ύψος του περίστωου.
Στο εσωτερικό του ναού, εκτός από τη ξυλόγλυπτη θύρα, η οποία σύμφωνα με επιγραφή ανασκευάστηκε το 1296, θα θαυμάσετε τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του τέλους του 13ου αιώνα ή των αρχών του 14ου (1295-1305), οι οποίες ανήκουν στη λεγόμενη βαριά ή ογκηρή τεχνοτροπία, μια από τις δεσπόζουσες τεχνοτροπίες της βυζαντινής τέχνης του τέλους του 13ου αιώνα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η επιλογή του εικονογραφικού θέματος του Ακάθιστου Ύμνου για τη διακόσμηση του Ιερού Βήματος και του περίστωου, θέμα το οποίο απεικονίζεται στο καθολικό της Ολυμπιώτισσας για πρώτη φορά. Η μεταφορά του Ακάθιστου Ύμνου στην τοιχογράφηση ναού αποτελεί μαρτυρία της διεύρυνσης του εικονογραφικού προγράμματος των ναών την εποχή αυτή με θέματα προερχόμενα από το λειτουργικό κύκλο και την υμνογραφική παράδοση.
Είναι η εποχή αμέσως μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ για ένωση των Εκκλησιών, οπότε και επέρχεται εκ νέου ο Θρίαμβος της Ορθοδοξίας επί Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου και επισφραγίζεται και με την επέκταση του εικονογραφικού κύκλου στη διακόσμηση των ναών. Δυστυχώς, ο αρχικός τοιχογραφικός διάκοσμος του περίστωου δε σώζεται σήμερα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πλούσια διακοσμημένο με φυτικά μοτίβα, δικέφαλους αετούς, αγγέλους και βιβλικές παραστάσεις ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο του Δημήτρη Μετσοβίτη του 19ου αιώνα.
Σήμερα, η Ολυμπιώτισσα λειτουργεί ως γυναικεία μονή και εορτάζει στις 15 Αυγούστου ενώ κάθε χρόνο στις 5 Οκτωβρίου γίνεται περιφορά της λατρευτικής εικόνας της Παναγίας από τη μονή προς το ναό του Αγίου Δημητρίου στο κέντρο της πόλης, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Παναγία, που συνέβαλλε στη σωτηρία της πόλης το 1912.
Πανήγυρις τελείται και στις 6 Αυγούστου, εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στην οποία αρχικά ήταν αφιερωμένη η μονή.
Περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία της μονής μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Ελασσώνος.
Μονή Αγίας Τριάδα Σπαρμού Ολύμπου
Σε ένα μοναδικό τοπίο στις πλαγιές του Ολύμπου, σε υψόμετρο 1000 μέτρων και σε απόσταση 28 χιλιομέτρων από την Ελασσόνα, βρίσκεται η επιβλητική Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού, ένα μοναστήρι με ρίζες βυζαντινές, που σίγουρα αξίζει να επισκεφτείτε.
Για την ακριβή χρονολόγηση της μονής δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες, πιθανολογείται πάντως πως η ίδρυση της τοποθετείται στην υστεροβυζαντινή περίοδο ενώ στις αρχές του 17ου αιώνα ανακαινίζεται.
Στο κέντρο του μοναστηριακού περιβόλου θα συναντήσετε το καθολικό, μια μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα και λιτή, αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα, στο κατάγραφο εσωτερικό του οποίου, οι τοιχογραφίες θα σας εντυπωσιάσουν. Αποτελούν δείγματα της Κρητικής τέχνης από τους Γεώργιο και Ιωάννη, ιερέα και πρωτομάστορα, σύμφωνα με την επιγραφή. Σταθείτε και θαυμάστε και το όμορφο τέμπλο, κατασκευασμένο το 1795 και διακοσμημένο με θέματα από την Παλαιά Διαθήκη, το φυτικό και ζωικό βασίλειο.
Στη νότια πλευρά θα συναντήσετε το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους, ένα μικρό ναό, θεμελιωμένο στα 1755. Μπείτε και θαυμάστε το κατάγραφο εσωτερικό του και το ξυλόγλυπτο τέμπλο, επενδυμένο με φύλλα χρυσού.
Από τον 17ο αιώνα και μέχρι τα μέσα του 19ου, η μονή της Αγίας Τριάδας γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση, οικονομική αλλά και πνευματική, κάτι το οποίο μαρτυρείται και από την αξιόλογη συλλογή χειρογράφων και βιβλίων, που απάρτιζαν τη πλούσια βιβλιοθήκη της. Χειρόγραφοι κώδικες αλλά και βιβλία μυθολογίας και αρχαίας ελληνικής γραμματείας, γεωγραφίας, γεωμετρίας, μαθηματικών, λεξικά και πολλά άλλα. Σήμερα, η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει πάνω από 20.000 τίτλους βιβλίων.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η μονή στέκεται στο πλευρό των κλεφταρματωλών παρέχοντας βοήθεια και συμβάλλοντας στην προετοιμασία της Επανάστασης του Ολύμπου το 1822. Μεγάλη υπήρξε και η συνδρομή της στα επαναστατικά κινήματα της Θεσσαλίας το 1854, το 1878 αλλά και κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Στη συνέχεια της ιστορίας, η μονή ερημώνεται και σταδιακά εγκαταλείπεται για να επανέλθει και να αποτελεί σήμερα ένα ιδιαίτερα ενεργό, ανδρώο μοναστήρι με πολλές δράσεις, ιερές ακολουθίες αλλά και με αξιόλογες εκδόσεις στο ενεργητικό του.
Η μονή είναι επισκέψιμη καθημερινά 9.00-13.00 και 17.30-19.30.
Ελασσόνα Λάρισα, τηλ. 24930 61811, ιστοσελίδα: https://imsparmou.gr/