Μετέωρα: Περιήγηση στα μοναστήρια

Μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο, Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και θρησκευτικό τοπόσημο της Θεσσαλίας, τα Μετέωρα προκαλούν αιώνες τώρα το δέος.

Τα Μετέωρα, με τα μοναστήρια τους που επιστέφουν τους πελώριους βράχους, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά τοπόσημα της χώρας μας με παγκόσμια ακτινοβολία και τη δεύτερη πιο σημαντική μοναστική πολιτεία μετά το Άγιο Όρος.

Οι πρώτοι ερημίτες στα Μετέωρα

Από την πρώτη στιγμή που βλέπετε να αχνοφαίνονται οι δυσπρόσιτοι, υποβλητικοί και μάλλον απόκοσμοι μετεωρικοί βράχοι καταλαβαίνετε γιατί τους επέλεξαν οι πρώτοι αναχωρητές αναζητώντας γαλήνη και ασφάλεια.

Ήταν πιθανώς τον 11^ο ή τον 12^ο αιώνα, όταν ερημίτες μοναχοί άρχισαν να καταφτάνουν στην περιοχή και να διαβιούν σε μικρές σπηλιές, διαμορφωμένες σε υποτυπώδη παρεκκλήσια, όπου τελούσαν την προσευχή τους και την κοινή λατρεία. Χωρίς καμία οργάνωση αναζήτησαν την απομόνωση, την πνευματική άσκηση και την ένωση με το θείο.

Μια πρώτη οργανωμένη μοναστική κοινότητα εντοπίζεται στις αρχές του 14^ου αιώνα ενώ στα μέσα του ίδιου αιώνα, ο μοναχός Νείλος οργανώνει τους μοναχούς σε κοινότητα γύρω από τη Σκήτη της Δούπιανης. Η σημαντικότερη όμως μορφή, στην οποία οφείλουν και το όνομά τους τα Μετέωρα, είναι ο όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, ιδρυτής της μονής του Μεγάλου Μετεώρου στον οποίο οφείλεται η συγκρότηση και η οργάνωση του μοναχισμού στα Μετέωρα, κατά τα πρότυπα του Αγίου Όρους.

Τα πρώτα αυτά καθολικά του 14^ου αιώνα είναι μικροί κυρίως ναοί. Από αυτή την περίοδο σώζονται το καθολικό του ναΐσκου της Υπαπαντής μέσα σε σπήλαιο (1366) και το παλαιό καθολικό της Μονής της Μεταμορφώσεως ή Μεγάλου Μετεώρου, το οποίο κτίστηκε το 1388 από τον δεύτερο κτήτορα της, τον όσιο Ιωάσαφ.

Από τα τέλη του 15^ου και κυρίως τον 16^ο αιώνα τα Μετέωρα εξελίσσονται σε σπουδαίο μοναστικό κέντρο με πολλά μοναστήρια να αναγείρονται ή να ανακαινίζονται και να κοσμούνται με λαμπρά δείγματα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Στα τέλη του 15^ου αιώνα χτίζεται η μονή της Αγίας Τριάδας (1475/6) και τοιχογραφείται και το παλαιό καθολικό του Μεγάλου Μετεώρου (1483).

Σήμερα στα Μετέωρα, από το πλήθος των μονών, υφίστανται μόνο έξι, εκ των οποίων δύο είναι γυναικείες, η μονή του Αγίου Στεφάνου και η μονή Ρουσάνου. Μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, η πρόσβαση των μοναχών γινόταν με ξύλινη ανεμόσκαλα ή με δίχτυ μέσω ενός μηχανισμού, του λεγόμενου βρυζονίου (ένα είδος βαρούλκου), τοποθετημένου μέσα σε ψηλό πύργο. Οι μονές που λειτουργούν σήμερα και είναι επισκέψιμες είναι:

Η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος

Γνωστή και ως Μεγάλο Μετέωρο, η μονή χτίστηκε, λίγο πριν τα μέσα του 14^ου αιώνα, από τον όσιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη ενώ ως δεύτερος κτήτορας του καθολικού αναφέρεται ο μοναχός Ιωάσαφ, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον πρώην βασιλιά Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγο, γιο του Ελληνοσέρβου ηγεμόνα της περιοχής με έδρα τα Τρίκαλα, Συμεών Ούρεση Παλαιολόγου, ο οποίος εκάρη μοναχός και ανέγειρε το αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος καθολικό της μονής το 1388.

Το 1544/45 ο τρίτος κτήτορας της μονής, ο ηγούμενος Συμεών χτίζει τον κυρίως ναό και τη λιτή του σημερινού καθολικού, όπως μας πληροφορεί μαρμάρινη επιγραφή, ενώ στα 1552 ο κυρίως ναός διακοσμείται με τοιχογραφίες, που αποτελούν ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της μεταβυζαντινής τέχνης.

Μην παραλείψετε να δείτε την κτητορική επιγραφή του 1388 στο δίλοβο παράθυρο της αψίδας του Ιερού, στην εξωτερική πλευρά καθώς και να επισκεφτείτε το Μουσείο της μονής, όπου φυλάσσονται πολύτιμα εκκλησιαστικά αντικείμενα και έργα τέχνης.

Μονή Αγίας Τριάδας

Για την ίδρυση της μονής της Αγίας Τριάδας δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες. Πιθανώς το μοναστήρι χτίστηκε στις αρχές ή τα μέσα του 14^ου αιώνα καθώς, σύμφωνα με τις πηγές, υπήρχε ήδη από το 1362 ενώ σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, το 1475/6 χτίζεται το καθολικό και αφιερώνεται στην Αγία Τριάδα.

Κατά τη διάρκεια του 17^ου αιώνα, αναγείρονται προσκτίσματα στο χώρο της μονής και του καθολικού, η τοιχογράφηση του οποίου έγινε στα μέσα του 18^ου αιώνα. Ο βράχος πάνω στον οποίο βρίσκεται η μονή είναι σχετικά δυσπρόσιτος και θα χρειαστεί να ανεβείτε αρκετά σκαλιά για να την προσεγγίσετε.

Μονή Ρουσάνου

Μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν για την προέλευση του ονόματος της μονής καθώς και για την πρώτη φάση ίδρυσης της. Το μόνο γνωστό στοιχείο είναι πως από την αρχή το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Την εγκαταλελειμμένη μονή διαδέχθηκε καινούρια, χτισμένη από τους Ηπειρώτες αδελφούς Ιωάσαφ και Μάξιμο, οι οποίοι απομονώθηκαν στα Μετέωρα για να μονάσουν, στις αρχές περίπου του 16^ου αιώνα. Μετά τον θάνατο τους, την αποπεράτωση των έργων καθώς και την τοιχογράφηση του καθολικού ανέλαβε κάποιος μοναχός Αρσένιος, σύμφωνα με επιγραφή πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού.

Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά

Ίσως το μοναστήρι που θα νιώσετε τη μεγαλύτερη ηρεμία και κατάνυξη είναι αυτό του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, κατάγραφο με τις τοιχογραφίες του περίφημου Κρητικού ζωγράφου, Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά, που αποτελούν και το πρώτο έργο του, χρονολογημένο το 1527. Μπαίνοντας στον νάρθηκα του μικρού ναού καθίστε σε κάποιο από τα στασίδια, και αφήστε τον εαυτό σας να παρακολουθήσει κάθε πινελιά αυτού του σημαντικού ζωγράφου.

Για την ονομασία Αναπαυσάς μόνο υποθέσεις έχουν διατυπωθεί μέχρι στιγμής και ίσως πρόκειται για τον πρώτο κτήτορα της μονής. Το σημερινό καθολικό χτίστηκε τον 16^ο αιώνα από τον μητροπολίτη Λαρίσης άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα και τον έξαρχο Σταγών Νικάνορα στη θέση μικρού παρεκκλησίου, αφιερωμένου στον Άγιο Αντώνιο, το οποίο θα συναντήσετε ανεβαίνοντας την σκάλα προς τη μονή. Προσπαθήστε να διακρίνετε τα ίχνη της τοιχογράφησης του μικρού αυτού παρεκκλησίου.

Μονή Βαρλαάμ

Κατά τον 16^ο αιώνα, τα μοναστήρια των Μετεώρων ανακαινίζονται, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στη δράση αρχοντικών οικογενειών της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Μια από αυτές ήταν οι Γιαννιώτες αδελφοί Αψαράδες, οι οποίοι στις αρχές του 16^ου αιώνα εγκαθίστανται σε βράχο, κατοικημένο ήδη από τον 14^ο αιώνα από τον αναχωρητή Βαρλαάμ, από όπου προέρχεται και η ονομασία της μονής.

Το 1518 τα δύο αδέλφια χτίζουν το σημερινό καθολικό αφιερώνοντας το στους Αγίους Πάντες, στη θέση του οποίου έναν αιώνα αργότερα θα ξαναχτιστεί το παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών. Η τοιχογράφηση του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού του καθολικού ξεκίνησε το 1548 από τον ζωγράφο Φράγγο Κατελάνο ενώ το 1566 διακοσμήθηκε η λιτή από τους Θηβαίους ζωγράφους Γεώργιο και Φράγγο Κονταρή. Στα τέλη του 18^ου αιώνα πραγματοποιήθηκε και η τελική φάση της διακόσμησης.

Μονή Αγίου Στεφάνου

Πρόκειται για γυναικείο μοναστήρι στα Μετέωρα, που κατοικήθηκε για πρώτη φορά από μοναχούς τον 12^ο αιώνα. Τον 14^ο αιώνα χτίζεται μονή με κτήτορα τον μοναχό Αντώνιο Καντακουζηνό, γιο του Δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου Β΄ (1359).

Στη συνέχεια, ο όσιος Φιλόθεος, στα μέσα του 16^ου αιώνα, αναλαμβάνει μεταξύ άλλων και την ανακαίνιση εκ βάθρων του καθολικού της μονής. Αυτό το καθολικό σήμερα στεγάζει το σκευοφυλάκιο της μονής, χρησιμοποιείται για τις λατρευτικές ανάγκες των μοναχών και ανοίγει μόνο στις 27 Δεκεμβρίου και 10 Φεβρουαρίου, ημέρες που εορτάζει ο ναός. Το νέο καθολικό, αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο, χρονολογείται το 1798 και οι τοιχογραφίες του είναι έργο της δεκαετίας του 1980.

Αν και η περιοχή είναι συνυφασμένη με τις μονές, που επιστέφουν τους επιβλητικούς μετεωρικούς βράχους και αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά προσκυνήματα στη χώρα μας και φορέα σπουδαίων βυζαντινών και μεταβυζαντινών θησαυρών, ωστόσο, στην περιοχή θα απολαύσετε πλήθος δραστηριοτήτων, μέσα σε ένα απίστευτης ομορφιάς τοπίο και θα εξερευνήσετε όχι μόνο τη θρησκευτική αλλά και την κοσμική πλευρά αυτού του μοναδικού και μεγαλειώδους τόπου.