Με φόντο τους επιβλητικούς μετεωρικούς βράχους, η τρίκλιτη βασιλική της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στέκεται εδώ από τον 10ο αιώνα.
Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Καλαμπάκα
Στη βόρεια πλευρά της Καλαμπάκας, την άλλοτε πόλη των Σταγών, κάτω από τους επιβλητικούς μετεωρικούς βράχους, είναι χτισμένη η τρίκλιτη βασιλική της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, νάρθηκα και εξωνάρθηκα, ο ναός χτίστηκε γύρω στο 1000, πιθανότατα στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, γνωρίζοντας μέσα στους αιώνες αρκετές επεμβάσεις. Όταν βρεθείτε στην περιοχή και στα μοναστήρια των Μετεώρων μην παραλείψετε να τον επισκεφτείτε.
Η εσωτερική διακόσμηση του ναού
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό του ναού, κατάγραφο από παραστάσεις και μεμονωμένες μορφές αγίων, οι περισσότερες από τις οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 16ου αιώνα. Μέρος του τοιχογραφικού στρώματος του 11ου – 12ου αιώνα σώζεται στο ανατολικό τμήμα του νότιου κλίτους ενώ τον 18ο αιώνα χρονολογούνται οι τοιχογραφίες του νάρθηκα.
Γραπτή επιγραφή μας ενημερώνει για τη διακόσμηση του ναού το έτος 1573, με χορηγία του επισκόπου Σταγών Ιωάσαφ και κατοίκων της πόλης ενώ στο τέλος αναφέρονται και τα ονόματα των δύο ζωγράφων, που ανέλαβαν την εκτέλεση του πλούσιου εικονογραφικού προγράμματος.
Πρόκειται για τον ιερέα Κυριαζή και τον Νεόφυτο, γιο του σημαντικότερου εκπροσώπου της Κρητικής Σχολής στη μεταβυζαντινή ζωγραφική, Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά, γνωστός ως Θεοφάνης ο Κρης, ο οποίος το 1527 ζωγράφισε το καθολικό της Μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά στα Μετέωρα, το πρώτο γνωστό του έργο.
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της Κοιμήσεως της Καλαμπάκας είναι το μοναδικό μέχρι σήμερα γνωστό ενυπόγραφο ζωγραφικό σύνολο του Νεόφυτου και εντάσσεται στις καλλιτεχνικές αρχές της Κρητικής σχολής, κύρια στοιχεία της οποίας είναι η ευρυθμία και η ηρεμία στην απόδοση των προσώπων και των σκηνών.
Οι επιγραφές στον εσωνάρθηκα
Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι επιγραφές στο βόρειο τοίχο του εσωνάρθηκα. Πρόκειται για χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου IV Παλαιολόγου (1336) και για πατριαρχικό σιγίλλιο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αντωνίου IV (1389-1390 και 1391-1397) του έτους 1393, με τα οποία καθορίζονται τα όρια της Επισκοπής Σταγών, τα προνόμια και η περιουσία της.
Στο κεντρικό κλίτος βρίσκεται μαρμάρινος άμβωνας, ανακατασκευασμένος από αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση, ο οποίος φέρει δύο κλίμακες, που απολήγουν στον εξώστη, προερχόμενος πιθανώς από την προγενέστερη, παλαιοχριστιανική βασιλική.