Καλώς ορίσατε στα αρχοντικά Αμπελάκια, εδώ που η φυσική ομορφιά σμίγει με την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά.
Αμπελάκια: Το αρχοντικό χωριό της Θεσσαλίας
Αφήνοντας πίσω την Κοιλάδα των Τεμπών και ακολουθώντας τον φιδωτό δρόμο με κατεύθυνση τα Αμπελάκια, η εντυπωσιακή θέα του Πηνειού απλώνεται μπροστά σας. Παίρνοντας και την τελευταία στροφή, τα σπίτια του χωριού ξεπροβάλλουν μέσα από την κατάφυτη πλαγιά του Κισσάβου, σκαρφαλωμένα σε ένα υψόμετρο 400 περίπου μέτρων. Καλώς ορίσατε στα αρχοντικά Αμπελάκια, εδώ που η φυσική ομορφιά σμίγει με την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά.
Ένα μικρό χωριό με τεράστια ακτινοβολία
Το φυσικό τοπίο των Αμπελακίων αγκαλιάζει έναν οικισμό με μακραίωνη και πλούσια ιστορία. Ιδρυμένα πιθανότατα τον 15ο αιώνα, γνωρίζουν μεγάλη ακμή κατά τον 18ο και 19ο, ακμή η οποία οφείλεται κυρίως στην ενασχόληση των κατοίκων με την επεξεργασία νημάτων, τα οποία έβαφαν με την κόκκινη χρωστική ουσία, που παράγεται από τη ρίζα ενός θάμνου, γνωστού ως ριζάρι. Πολλοί είναι οι Έλληνες και ξένοι περιηγητές της εποχής, οι οποίοι αναφέρουν, μεταξύ άλλων, πως στα Αμπελάκια ζουν εύποροι έμποροι και πως πολλοί κάτοικοι έχουν συστηματικές επαφές με χώρες του εξωτερικού.
Η οικονομική ακμή του χωριού είχε σαν επακόλουθο και την πνευματική άνοδο του τόπου. Εδώ, στα μέσα του 18ου αιώνα, λειτουργεί σχολείο, το λεγόμενο Ελληνομουσείον, στο οποίο δίδαξαν εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κωνσταντίνος Κούμας. Στη σχολή, που φοιτούσαν μαθητές και από τα γειτονικά χωριά, διδάσκονταν Αρχαία, Ελληνικά, Φιλοσοφία, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες. Η σχέση της περιοχής με την παιδεία διαπιστώνεται και από το ότι η κοινότητα των Αμπελακίων χρηματοδότησε τη συγγραφή και έκδοση του Λεξικού της Ελληνικής γλώσσας από τον Άνθιμο Γαζή στα 1809, στη Βιέννη. Το 1879 η Μανιάρειος σχολή αντικατέστησε το Ελληνομουσείον. Η νέα σχολή διέθετε πλούσια και φημισμένη βιβλιοθήκη.
Η Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα Αμπελακίων
Ιδιαίτερα γνωστά είναι τα Αμπελάκια για την οργάνωση του πρώτου αγροτικού συνεταιρισμού παγκοσμίως, της Κοινής Συντροφίας και Αδελφότητος Αμπελακίων κατά το έτος 1778, όταν αρχικές συντροφιές (βιοτεχνίες), οικογενειακής μορφής, αυξήθηκαν και συνενώθηκαν σε έναν μεγαλύτερο οργανισμό. Πρωτεργάτης του συνεταιρισμού ήταν ο Γεώργιος Μαύρος ή Σβαρτς, ο οποίος διετέλεσε ισόβιος «διοικητής και επιστάτης» της. Στο αρχοντικό του, το οποίο στέκει εντυπωσιακό και αγέρωχο κοντά στην είσοδο του χωριού, στεγάζονταν βασικές λειτουργίες της Συντροφίας, όπως η φύλαξη των χρημάτων, οι συναλλαγές και οι συνελεύσεις των μελών.
Η οργάνωση του συνεταιρισμού είχε σαν στόχο την αύξηση της παραγωγής και την αναβάθμιση της ποιότητας της, την οικονομική ενίσχυση των μελών και την οργάνωση ενός δικτύου διάθεσης των προϊόντων στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, άρχισε σταδιακά η παρακμή του συνεταιρισμού, μέχρι το 1812, οπότε διαλύθηκε οριστικά (πληροφορίες από http://larisa.culture.gr/images/odngoi/schwartz.pdf).
Περιήγηση στο χωριό. Το αρχοντικό Σβαρτς
Η ακμή του χωριού φαίνεται και στα 17 περίπου σωζόμενα αρχοντικά, που χτίστηκαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, πολλά από τα οποία είναι επηρεασμένα από την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική της εποχής. Σεργιανίστε στα σοκάκια του χωριού και ανακαλύψτε τα. Μεταξύ των αρχοντικών, ξεχωρίζει αυτό του Γεωργίου Μαύρου ή Σβαρτς, προέδρου του Συνεταιρισμού, το οποίο σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.
Το τριώροφο αρχοντικό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά δείγματα κοσμικής αρχιτεκτονικής του ελλαδικού χώρου. Η ανέγερση του ξεκίνησε στα 1787, ολοκληρώθηκε το 1798, ανήκει στον τύπο του βορειοελλαδίτικου σπιτιού και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Στο εσωτερικό του θα θαυμάσετε τον τοιχογραφημένο διάκοσμο, τις ξύλινες επενδύσεις, τα τζάκια από πορσελάνη, τις σκαλισμένες ντουλάπες και θα δείτε, νοερά, τα μέλη της Συντροφίας να συνομιλούν και να παίρνουν τις αποφάσεις τους.
Συνεχίστε την περιήγηση περπατώντας όλο το χωριό. Κρήνες, γεφύρια, ιδιαίτερες διακοσμητικές λεπτομέρειες, χαραγμένες ή ζωγραφισμένες χρονολογίες στα θυρώματα, όλα συνεπαίρνουν τον επισκέπτη σε ένα γοητευτικό ταξίδι πίσω στο χρόνο. Μη διστάσετε να ζητήσετε πληροφορίες. Οι φιλόξενοι κάτοικοι θα σας απαντήσουν πρόθυμα και θα σας δώσουν ακόμα περισσότερες. Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε και τις όμορφες εκκλησίες του χωριού, στις οποίες θα νιώσετε μια ιδιαίτερη ηρεμία και γαλήνη.
Στην είσοδο του χωριού θα αντικρύσετε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με το ψηλό καμπαναριό της. Ο αρχικός ναός χτίστηκε πριν το 1595 ενώ άλλες επιγραφές αναφέρουν το έτος 1651 ως έτος ανέγερσης, πιθανώς μετά από κάποια καταστροφή του προηγούμενου. Το 1723 ο ναός ανακαινίζεται για ακόμη μια φορά ενώ η σημερινή μορφή ανήκει στην τελική ανακαίνιση του κτηρίου, που έγινε το 1885. Προχωρήστε μέσα στο χωριό και ανακάλυψε το ναό του Αγίου Γεωργίου, πολιούχου του χωριού, χτισμένο στα 1720. Στα μέσα του 19ου αιώνα χρονολογείται και ο ναός του αγίου Αθανασίου.
Μια στάση στα μουσεία του χωριού
Στα Αμπελάκια λειτουργούν τρία μουσεία, στα οποία αξίζει να ξεναγηθείτε για να ανακαλύψετε την ιστορία του τόπου και της ευρύτερης περιοχής. Εκτός από το αρχοντικό Σβαρτς, θα επισκεφτείτε το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο, με τα ενδιαφέροντα εκθέματα, που αποκαλύπτουν πτυχές της ζωής των κατοίκων του χωριού, κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων.
Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε και το Μουσείο Αμπελακίων της περιόδου 1940-1949, έναν πολύ σημαντικό χώρο, μια μυστική κρύπτη στην ουσία, όπου τυπώνονταν εφημερίδες και έντυπο υλικό αντιφασιστικού περιεχομένου. Πολύγραφος, ασύρματος, εφημερίδες και άλλα εκθέματα μας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τον αντιφασιστικό αγώνα κατά την περίοδο 1940-49 στην περιοχή του Κισσάβου και γενικότερα της Θεσσαλίας και αφορούν στη δράση της Εθνικής Αντίστασης, του Δημοκρατικού στρατού και στα γεγονότα της περιόδου του εμφυλίου.
Εξόρμηση στις κατάφυτες πλαγιές του Κισσάβου
Η κοινότητα των Αμπελακίων βρίσκεται σε ένα τοπίο ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς. Χτισμένη αμφιθεατρικά, σε υψόμετρο 400 μ. στις πλαγιές του Κισσάβου, εντάσσεται σε ένα ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον με καταρράκτες, φαράγγια, δάση οξιάς, καστανιάς, κουμαριάς, ελάτης και βελανιδιάς. Έκταση του ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 και έχει χαρακτηριστεί ως Αισθητικό Δάσος της Όσσας.
Η μορφολογία του βουνού επιτρέπει στους επισκέπτες να το εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν τις απίστευτες ομορφιές, που προσφέρει η περιοχή. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό θα συναντήσετε την τεχνητή λίμνη γύρω από την οποία έχει διαμορφωθεί υδροβιότοπος. Ίσως συναντήσετε και τις αγέλες των άγριων αλόγων, που ζουν στην ευρύτερη περιοχή.
Στον Κίσσαβο έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών και μονοπατιών, τα περισσότερα από τα οποία χρησιμοποιούνταν επί αιώνες εξασφαλίζοντας την επικοινωνία των χωριών μεταξύ τους και τη μεταφορά των αγαθών. Από τα Αμπελάκια ξεκινούν πεζοπορικές διαδρομές μέχρι το Ομόλιο, τη Σπηλιά και το Κάστρο της Ωριάς με σημεία και διαδρομές μοναδικού κάλλους.
Την περιγραφή των μονοπατιών και τη διαδρομή που θα ακολουθήσετε θα τα βρείτε στον οδηγό του Δήμου Τεμπών εδώ ενώ επιπλέον πληροφορίες θα βρείτε από τον ΕΟΣ Λάρισας.
Στα Αμπελάκια τα κάστανα γιορτάζουν
Στη Θεσσαλία κάθε φθινόπωρο τα κάστανα γιορτάζουν και μας καλούν σε μια εμπειρία γευσιγνωσίας γεμάτη παράδοση και άφθονο γλέντι. Στα γραφικά Αμπελάκια, στα τέλη Οκτωβρίου, διοργανώνεται στην πλατεία του χωριού γιορτή κάστανου, με διαγωνισμό γευσιγνωσίας, λαϊκό γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και φυσικά ψήσιμο κάστανων.
Στη Θεσσαλία η καλλιέργεια του κάστανου είναι παλιά. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, πιθανολογείται πως μεταξύ του Πηλίου και του Μαυροβουνίου, υπήρχε η αρχαία πόλη Κασθαναία, η οποία πήρε το όνομά της από τις καστανιές, που ευδοκιμούν στην περιοχή και ίσως να αποτελούσε και παραγωγό πόλη.
Δύο είναι οι ποικιλίες κάστανων, που καλλιεργούνται στη Θεσσαλία, του Πηλίου και της Μελιβοίας, στις πλαγιές του Κισσάβου. Ανώτερης ποιότητας και οι δύο, χαίρουν διεθνούς φήμης και πώς όχι άλλωστε, αφού η εμπειρία των παραγωγών, το έδαφος και το κλίμα δρουν ευεργετικά προσφέροντας καρπούς εξαιρετικούς.
Από τα καστανοπερίβολα του Κισσάβου θα γευτείτε γλυκά κάστανα, τα οποία θα αναγνωρίσετε λόγω του μεγάλου μεγέθους και του σκούρου καφέ, λαμπερού χρώματος τους. Αν βρεθείτε εδώ το φθινόπωρο θα δείτε να τα μαζεύουν με τα χέρια από το έδαφος, καθώς η κλίση του εδάφους εμποδίζει τη χρήση μηχανικών μέσων.
Διαμονή & φαγητό
Πριν ξεκινήσετε την περιήγηση σας στο χωριό, απολαύστε πρώτα έναν καφέ στην όμορφη σκιερή πλατεία του. Στη συνέχεια φαγητό σε κάποια από τις ταβέρνες με τη ζεστή ατμόσφαιρα τους και την καλή εξυπηρέτηση. Θα δοκιμάσετε παραδοσιακές συνταγές, φτιαγμένες με ποιοτικές πρώτες ύλες, ντόπια κρέατα, μαγειρευτά πιάτα, πίτες και φυσικά ντόπιο κόκκινο κρασί, που θα σας αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις. Στα Αμπελάκια λειτουργούν λίγα ξενοδοχεία.
Τα Αμπελάκια απέχουν από τη Λάρισα 32 χιλιόμετρα.